گسترش کرونا در یک سال گذشته، چه تأثیری بر زیست بوم استارت آپی مشهد داشته است؟

با اینکه ویروس کووید ۱۹ خیلی از مشاغل را دچار بحران کرد، در بین استارت آپ‌ها کم نیستند آن‌هایی که نه تنها وضعیت به وجود آمده در یک سال گذشته به آن‌ها آسیبی نرساند، بلکه باعث بیشتر شدن سرعت توسعه و رشدشان هم شد. با توجه به تعطیلی مدارس و آموزشگاه‌ها در ماه‌های گذشته، استارت آپ‌های حوزه آموزش مجازی از جمله این کسب وکار‌ها بودند.

 

استارت آپ مشهدی دایاموز یکی از همین کسب وکارهاست که به گفته بنیان گذارش، به طور کلی ۱۰۰ درصد رشد داشته اند. البته نوید طبسی این موضوع را دلیلی بر ۲ برابر شدن درآمد‌های این استارت آپ ندانست و گفت: سرعت رشد دارای پارامتر‌های مختلفی است. اگر تنها بخواهیم درآمد را ملاک قرار دهیم، دایاموز در سال گذشته رشد زیادی در مقایسه با سال‌های قبل نداشته است، چون با بیشتر شدن تعداد کاربران، به همان نسبت هزینه‌های توسعه استارت آپ ما هم افزایش یافته است. اما رشد ما با توجه به پارامتر‌های مختلف یک کسب وکار محاسبه می‌شود.» طبسی مهم‌ترین مزیت کرونا در سال گذشته را ایجاد تحول در حوزه آموزش دانست و گفت: این تحول برای استارت آپ‌هایی مثل ما که در این حوزه فعال هستند مزیت بزرگی بود و رشد خوبی در پارامتر‌های توسعه خود داشتیم. بازار آموزش آنلاین در مقایسه با سال‌های قبل خیلی بهتر شده و ما محصولات، خدمات و کار‌های جدیدی در آن انجام دادیم. البته در این یک سال به واسطه خدمات تازه، هزینه‌هایی هم برای توسعه زیرساخت هایمان داشته ایم، اما روند آموزش آنلاین به اندازه‌ای مثبت بوده است که می‌دانیم در سال‌های آینده این زیرساخت‌ها می‌توانند به رشد ما سرعت بیشتری بدهند. به عقیده بنیان گذار این استارت آپ، کرونا باعث تثبیت فرهنگ استفاده از خدمات مختلف آنلاین در بین مردم شده است: فرهنگ مدارس دچار تغییر شده است و در آینده و پس ازپایان همه گیری کرونا هم شاهد آموزش‌های ترکیبی حضوری و آنلاین خواهیم بود. برای نمونه، در سال‌های گذشته شاهد این بودیم که بنا به دلایل مختلف مثل آلودگی هوا، مدارس در بعضی شهر‌ها چند روز تعطیل می‌شدند. اما اکنون با توسعه فرهنگ آموزش آنلاین، احتمالا در آینده اگر بنا به هر دلیلی شرایط آموزش حضوری در مدارس مهیا نباشد، مدارس به جای تعطیل شدن، دوباره به استفاده از آموزش مجازی رو خواهند آورد.

 

تا قبل از کرونا هم اکوسیستم استارت آپی کشور با چالش‌های مختلفی روبه رو بود، اما جنس مشکلی که با شیوع این ویروس برای کسب وکار‌های نوپا به وجود آمد، به طور کلی، با چالش‌های قبلی متفاوت است. تا پیش از این، تنها قسمتی از کسب وکار‌های استارت آپی در بخش‌هایی خاص مثل قوانین یا پیدا کردن سرمایه با مشکلاتی سر و کار داشتند، اما کرونا بحرانی را در همه حوزه‌های اقتصادی کشور ایجاد کرد و کسب وکار‌های نوپا هم متأثر از این بحران، دچار چالشی سیستمی و فراگیر شدند. شرایط فعلی را شاید بتوان امتحانی دشوار برای کسب وکار‌های استارت آپی کشور نامید. امتحانی که در آن کسب وکار‌ها باید علاوه بر مشکلات مختلف داخلی‌ای که در ۱۰ سال گذشته با آن‌ها مقابله می‌کردند، همه تلاششان را به کار ببندند تا بتوانند از بحران فراگیر اقتصادی که همه کسب وکار‌های سنتی را هم درگیر کرده است، سربلند بیرون بیایند و در بازار باقی بمانند، کاری که در یک سال گذشته، خیلی از استارت آپ‌ها موفق به انجام آن نشده و حتی بعضی از آن‌ها به طور کامل تعطیل شده اند.

 

البته نکته مثبت اینجاست که اگر کسب وکاری این دوران را پشت سر بگذارد، آینده خوبی خواهد داشت، چون هم اکنون اقبال عمومی و آگاهی عمومی به نسبت خوبی درباره استفاده از خدمات کسب وکار‌های آنلاین ایجاد شده است. یعنی اگر قرار بود بدون این دوران و بحران کرونا به درجه فعلی از اقبال عمومی به کسب وکار‌های آنلاین برسیم، شاید باید بیش از ۵ سال صبر می‌کردیم و هزینه‌های زیادی بابت تبلیغات و پروموشن و ... می‌پرداختیم. امروز حتی بخشی از فعالان سنتی بازار هم به قدرت فضای آنلاین در توسعه کسب وکار پی برده اند و به دنبال توسعه کارشان در این حوزه‌ها هستند.

 

در سال‌های گذشته با توجه به آمار بالای زائران و مسافرانی که هرسال به مشهد می‌آمدند، حوزه گردشگری یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصاد شهرمان را تشکیل می‌داد. با توجه به همین ظرفیت، استارت آپ‌های مختلفی هم پا به این عرصه گذاشتند و در آن فعال بودند. اما این کسب وکار‌ها را باید در صف اول مشاغلی به حساب آورد که از اسفند سال پیش تا امروز آسیب جدی از بحران کرونا دیدند. استارت آپ باهشت از جمله همین موارد بود که به گفته حمید هاشمیان، هم بنیان گذار این مجموعه، آن‌ها از اسفند ۹۸ تا امروز در مقایسه با مدت مشابه سال‌های قبل، به طور میانگین، ۸۰ درصد کاهش مخاطب و مشتری داشته اند.

 

هاشمیان درباره حمایت‌های دولتی وعده داده شده برای کسب وکار‌های آسیب دیده از کرونا هم گفت: ما، چون شرکت خلاق بودیم، از طرف معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری موفق به گرفتن تسهیلات صدوچهل وپنج میلیونی شدیم، اما در یک سال گذشته صحبت‌های فراوانی از طرف دولت برای ارائه تسهیلات به کسب وکار‌های مختلف از جمله حوزه گردشگری زده شد که تا امروز هیچ کدام از این وعده‌ها عملی نشده است. در مواردی هم که این تسهیلات به مرحله اجرایی شدن رسیده اند، بانک‌های عامل مدارک و تضمین‌هایی برای دادن این وام از کسب وکار‌ها طلب می‌کنند که در عمل، ۹۰ درصد آن‌ها نمی‌توانند از این وام‌ها بهره ببرند. او با اشاره به مشکلات فراوان استارت آپ‌ها در یک سال گذشته، به طور خاص به آمار شرکت‌های حوزه گردشگری پرداخت و گفت: تا یک سال پیش حدود ۴۲۰ شرکت در حوزه گردشگری فعال بودند.

 

امروز از این تعداد، تنها حدود ۱۰۰ شرکت باقی مانده و بقیه در وضعیت بحران اقتصادی کرونا ورشکست شده اند. این آمار به معنی تعطیلی بیش از ۷۰ درصد کسب وکار‌های فعال در حوزه گردشگری است. همین اعداد نشان دهنده این است که در بحران پیش آمده به واسطه کرونا، می‌توان گفت هیچ حمایت خاصی از کسب وکار‌های آسیب دیده نشده است. خبر دارم که صاحبان بعضی کسب وکار‌ها برای سرپا ماندن و پرداخت هزینه‌های جاری مثل حقوق کارکنان و اجاره محل کارشان، خانه و خودرو خود را هم فروخته اند. البته با توجه به تولید واکسن کرونا، امیدواریم در ماه‌های آینده کم کم وضعیت به شرایط عادی برگردد و استارت آپ‌های مختلفی که از این شرایط آسیب دیده اند، بتوانند دوباره روی پای خود بایستند. اما اگر همین امروز هم کرونا به طور کامل تمام شود، باز هم کار خیلی از کسب وکار‌های نوپایی که در این روز‌ها ورشکست شده اند برای بازگشت به بازار خیلی سخت است. در واقع بعد از سال‌ها زحمت کشیدن، باید دوباره همه چیز را از صفر شروع کنند.

 

برای اطلاع بیشتر از وضعیت کلی استارت آپ‌های مشهدی، به سراغ علی جاهدی، مدیر مرکز رشد ICT پارک علم و فناوری استان، رفتیم. او با اشاره به اینکه در سال گذشته استارت آپ‌های استان خراسان رضوی از نظر تعداد رشد خیلی خوبی داشته اند، گفت: اکنون بیش از ۴۵۰ استارت آپ فعال در خراسان حضور دارند. در کنار این، در سال گذشته به واسطه ارتقای اکوسیستم کارآفرینی استان، شرکت‌هایی هم که در سال‌های گذشته فعالیت خودشان را آغاز کرده بودند در یک سال اخیر توانستند رشد چشمگیری را تجربه کنند.

 

در ماه‌های گذشته، به واسطه همین شرایط، ۱۰ استارت آپ شاخص استان رشدی ۵ تا ۱۲ برابری داشتند و چه از نظر تعداد کارکنان و چه از نظر درآمد و سهم بازار، پیشرفت چشمگیری کردند. برای نمونه، به عنوان یک شاخص، درآمد شرکت‌های عضو پارک علم و فناوری استان در سال گذشته بیش از ۱۰ برابر شده است. در کنار این مسئله، در ماه‌های گذشته زیرساخت‌ها و فضا‌های پشتیبانی از کسب وکار‌های نوپا هم توسعه خوبی داشتند. در این زمینه می‌توان به راه اندازی کارخانه نوآوری، مرکز توسعه فناوری تیراژ پارک علم و فناوری و مرکز نوآوری تولید محتوای دیجیتال اشاره کرد. همه این زیرساخت‌ها در سال گذشته به اکوسیستم کارآفرینی مشهد اضافه شد. البته هنوز زیرساخت‌های ایجادشده با نیاز استارت آپ‌های استان هم خوانی ندارد و برای تأمین حداقل نیاز‌های آن‌ها باید زیرساخت‌های بیشتری ایجاد کنیم، اما باز هم رشد خوبی در مقایسه با سال‌های گذشته داشتیم.

 

افزایش حجم سرمایه گذاری در شرکت‌های استارت آپی از دیگر مواردی بود که جاهدی به آن اشاره کرد: سال گذشته شاهد سرمایه گذاری شرکت‌های بزرگ و اشخاص حقیق در توسعه استارت آپ‌ها هم بودیم. این موضوع ۲ دلیل عمده داشت. اولین دلیل عملکرد خوب استارت آپ‌ها در سال‌های گذشته بود که باعث شد دیگر بخش‌ها هم به حضور در این فضا علاقه‌مند شوند. در کنار این موضوع، شرایطی که به دلیل کرونا به وجود آمد، باعث شد مزیت‌های کسب وکار‌های آنلاین و مبتنی بر فناوری بیشتر از قبل دیده شود. در واقع، در یک سال گذشته این مدل کسب وکار‌ها به کمک مشاغل سنتی رفتند و توانستند نگاه آن‌ها را به فضای کسب وکار‌های آنلاین تغییر دهند. علاوه بر این، در یک سال گذشته شاهد تغییر رفتار مردم هم بودیم و بخش زیادی از افراد بخاطر شرایط کرونایی، رو به استفاده از خدمات و کسب وکار‌های آنلاین آوردند. این مسئله یکی دیگر از دلایل رشد خود استارت آپ‌ها در یک سال گذشته بوده است. برای نمونه، در سال گذشته بستر‌های فروش و ارائه خدمات آنلاین شاهد رشد زیادی بودند. مردم در ماه‌های گذشته به واسطه شرایط کرونایی، طعم استفاده از خدمات مبتنی بر فناوری را چشیدند و قطعا اگر از همین امروز هم کرونا کامل درمان شود، باز هم بخش زیادی از مردم به استفاده از خدمات آنلاین ادامه خواهند داد.

 

البته شرایط کرونایی در یک سال گذشته مشکلاتی هم برای برخی استارت آپ‌ها که در حوزه‌هایی مثل گردشگری یا خدمات حضوری فعال بودند ایجاد کرد. مدیر مرکز رشد ICT پارک علم و و فناوری استان به تصمیم‌هایی نیز که برای حمایت از این شرکت‌ها گرفته شده است پرداخت و دراین باره گفت: برای حمایت از این جنس شرکت‌ها تلاش کردیم تنفس‌های خوبی در زمینه بازپرداخت تسهیلاتی که این شرکت‌ها گرفته بودند در نظر بگیریم. مشخصا پارک علم و فناوری و صندوق پژوهش استان در سال گذشته حدود ۱۵ میلیارد تومان تسهیلات به این شرکت‌ها دادند. معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری هم ده‌ها میلیارد اعتبار به شرکت‌هایی که از وضعیت کرونا آسیب جدی دیدند پرداخت کرده است.

 

 

جاهدی آینده اکوسیستم استارت آپی مشهد در سال آینده را هم کاملا روشن پیش بینی کرد: هدفی که برای اکوسیستم نوآوری مشهد متصور هستیم، رسیدن به جایگاه پنجمین اکوسیستم فعال نوآوری در خاورمیانه است. این هدف با وجود کشور‌های بزرگی که در این منطقه حضور دارند، هدف بزرگی است، اما مشهد ظرفیت رسیدن به این جایگاه را دارد و رشد سریعی در این حوزه دارد. با توجه به این سرعت رشد، در سال آینده امیدواریم شاهد موفقیت چند ده استارت آپ مشهدی در سطح کشور باشیم. اما در کنار این رشد، باید به چالش تأمین نیروی انسانی متخصص هم توجه ویژه‌ای بشود. رشد شرکت‌ها باعث می‌شود سال آینده چالش بزرگی در زمینه تأمین نیروی انسانی مورد نیاز شرکت‌ها داشته باشیم. متأسفانه از نظر تعداد منابع انسانی در وضعیت خوبی نیستیم. اگر روند به همین شکل پیش برود، سال ۱۴۰۰ به شدت با چالش در این زمینه روبه رو خواهیم بود.